1          Introduction

The attorney-client professional relationship is protected by law in every legal system. The protection conferred to professional privilege serves different purposes. From the human rights protection point of view, confidentiality of information obtained in the course of legal advice or legal proceedings promotes the right to a fair trial, the right to privacy and the right not to incriminate oneself. It protects citizens from arbitrary encroachment of their rights by investigatory authorities.

Depending on the legal systems adopted by various countries, the scope and the nature of the protections afforded to the attorney-client professional privilege and confidentiality of communication vary.

On the other hand, with the increase of organised and transnational crimes, such as terrorism and money laundering, there is a tendency to restrict the protection granted to the classic lawyer-client legal professional privilege. 

Accordingly, the threats posed by money laundering and the financing of terrorism to peace, security, the well-being and economic development of the international community call upon the international community to revise the protection of the principle of legal professional privilege and confidentiality. Particularly, the danger posed by money laundering to the financial system integrity and the world economic development and its significant linkage with the financing of terrorism further justifies putting a limitation on the applicability of legal professional privilege and confidentiality. In this regard, the FATF Recommendations encourage countries in combating ML/TF, to take measures that require lawyers and other independent legal professionals to report suspicious transactions to the appropriate regulatory organs in certain fields of transactions.   Further, the countries’ secrecy law should not be an obstacle to the effective implementation of the FATF Recommendations.

የዛሬው ጽሑፍ የሚያጠነጥነው በወንጀል ሕግ ዙሪያ ነው፡፡ የወንጀል ሕግና የኅብረተሰቡ የሞራል አስተሳሰብ የጠበቀ ቁርኝት አላቸው፡፡ በአብዛኛው በኅብረተሰቡ እንደ ኃጢያት ወይም ነውር የሚቆጠሩ ድርጊቶች በወንጀል ሕግም የሚያስጠይቁ ናቸው፡፡ አመንዝራነት፣ ስርቆት፣ ስድብ፣ ግብረሰዶም ወዘተ. ኃጢያት ወይም ነው ብቻ ሳይሆኑ ወንጀልም ተደርገው በወንጀል ሕጉ እንደሚያስቀጡ ተመልክቶ እናገኛለን፡፡ ይሁን እንጂ ኃጢያት ወይም ነውር የሆነ ድርጊት ሁሉ ግን ወንጀል ላይሆን ይችላል፡፡ ዝሙት አዳሪነት ለዓብነት ብንመለከት ድርጊቱ ኃጢያት ወይም ነውር መሆኑ ባያጠያይቅም፣ በወንጀል ሕጋችን በመርህ ደረጃ የወንጀል ኃላፊነት የማያስከትል ድርጊት ሆኖ እናገኘዋለን፡፡

የወንጀልና የኃጢአት ግንኙነት ስፋት እንደ ኅብረተሰቡ የሞራል አስተሳሰብ የሚለያይ ስለሚሆን በሁሉም ዘንድ ተመሳሳይ መግባባት ላይኖር ይችላል፡፡ እ.ኤ.አ. በ1957 በእንግሊዝ ሕግ ግብረ ሰዶም ሊኖረው የሚገባውን ቦታ በተመለከተ በጊዜው የቀረበው ሪፖርት (The Wolfeden Report) ሕግ የኅብረተሰቡን የሞራል አስተሳሰብ የማስከበር ወሰኑን በተመለከተ አከራካሪ ጽንሰ ሐሳቦችን አንስቷል፡፡ በዘመናት የሕግና የሞራል ግንኙነት የሚታዩበት ሁኔታ እየሰፋ ቢመጣም፣ በጊዜው በሪፖርቱ ተነስተው ሙግት የተደረገባቸው ግራና ቀኝ አስተሳሰቦች አሁንም አከራካሪነታቸውን አልለቀቁም፡፡ በሪፖርቱ እንደተገለጸው የሕግ ዓላማ የሕዝብን ሥርዓትና መልካም ሥነ ምግባር በማስጠበቅ ዜጎቹን ከሚጎዳ ነገር፣ ከብልግና እንዲሁም ከጥቃት መከላከል መሆኑ ተሰምሮበታል፡፡ ሆኖም ‹‹ሕጉ ይህንን ዓላማውን በማስፈጸም ሰበብ በግለሰቦች ግላዊ ሕይወት ጣልቃ በመግባት ወንጀልና ኃጢአት አንድ እስኪሆኑ ድረስ በሞራል አስተሳሰብ ላይ አቋም መውሰድ የለበትም፤›› ይላል ሪፖርቱ፡፡ ይህን መሠረት በማድረግ ሪፖርት አቅራቢው በእንግሊዝ ሕግ ግብረ ሰዶም በአደባባይ ሲፈጸም እንጂ በፈቃድ በግል ሕይወት (In private) ሲፈጸም እንደዝሙት አዳሪነት ሁሉ ወንጀል ሊሆን አይገባም የሚል ሐሳብ አቅርበዋል፡፡

ሪፖርቱን በመቃወም ሕግ የኅብረተሰብን ሞራል ሊያስከብር የሚገባበትን ሁኔታ ሰር ፓትሪክ ዴቭሊን በዝርዝር አቅርበዋል፡፡ እንደእርሳቸው አመለካከት፣ ኅብረተሰብ ሕግን እንደ መሣሪያ በመጠቀም የዜጎቹን ድርጊት መልካም ወይም ጎጂ በማለት የመፈረጅ ሥልጣን አለው፡፡ መንገደኛ ሰው (Reasonable man) ሥነ ምግባርን በተመለከተ የሚሰጠው አስተያየት ኅብረተሰቡን የሚወክልና ሕጉ ጥበቃ ሊሰጠው የሚገባ ስለመሆኑ ምሁሩ ይገልጻሉ፡፡ በዴቭሊን አስተሳሰብ

The issue of trafficking in persons from and within Ethiopia has become a critical issue of concern for the country. The level of concern is clearly reflected in the increased media coverage of the situation of victims of trafficking as well as the measures taken by the government to address the problem through legislative, policy and programmatic mechanisms. While the current attention to the issue is to be commended, there also appears to be some level of confusion as to what trafficking in persons is. The current brief article is an attempt to help clarify the problem.

Definition

The UN Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Person, Especially Women and Children that supplements the UN Convention against Transnational Organized Crime (2000), known as the Palermo Protocol, defines trafficking in human beings as: ‘the recruitment, transportation, transfer, harbouring or receipt of persons, by means of the threat or use of force or other forms of coercion, of abduction, of fraud, of deception, of the abuse of power or of position of vulnerability or of the giving or receiving of payments or benefits to achieve the consent of a person having control over another person, for the purpose of exploitation’. Where children are concerned, the Protocol stipulates that ‘recruitment, transportation, transfer, harbouring or receipt of a child for the purpose of exploitation shall be considered ‘trafficking in persons’ even if this does not involve any of the means set forth in the definition.’ Trafficking in persons consists of three essential components: 1^st) Recruitment – by force or deception; 2^nd) Transportation – within a country or across borders, legally or illegally; and, 3^rd) Exploitation – traffickers financially benefit through the use or sale of the victim.

The complex phenomenon of trafficking is often confused with other forms of people movement, such as irregular migration and smuggling. As a result, people who have been trafficked are treated as criminals rather than victims. Migration is the movement of people from one place to another within a country, or from one country to another prompted by the need for work, a better life, the fear of persecution, work, the horrors of war or disaster, or just because they want to live somewhere else.

A study conducted by IOM and other institutions indicated that 76.7% of all Ethiopian migrant workers living in the Middle Eastern countries engaged in different sectors of employment are victims of trafficking. Other studies have indicated that 7.5% of all Ethiopian migrants who have left their country for employment and other purposes were between the ages of 13 – 17 years at the time of their migration. The Study also showed that 87.1% of these migrants were trafficked.The Ethiopian Embassy in South Africa estimated that approximately 45,000 to 50,000 Ethiopians live in South Africa. It is estimated that 95% or more of these Ethiopian arrivals enter South Africa through irregular means.

Seenaa adabbii yakka yoo ilaalle, adabbiin balleessaa adda addaa hordofuun kennamaa ture baay’ee suukaneessaa fi kaayyoo sirna haqaa yakka hammayyaa irraa kan fagaate ture. Adabbiin haala akkasiin kennamaa ture qajeeltoowwanii fi ulaagaalee seera yakka, mirga dhala namaa fi bulchiinsa sirna haqaa yakka kan hin hordofnee fi gonkumaa sirnaa fi qajeeltoo ittiin hogganamu kan hin qabne ture. Haata’u malee, guddina sirna seeraa adda addaa fi dagaagina gaaffii mirga dhala namaa wajjin qajeeltoowwan seera yakkaa fi adabbiin yakkaas guddachaa dhufaniiru.Seerotni adabbii yakkaas adeemsaan boca qabachaa fi qajeeltoowwan bu’uuraa ittiin hogganaman uummachaa deemuun yeroo ammaa kana adabbiin yakkaa haala kabaja mirga namummaa yakkamtootaa hin tuqneen, galma fi kaayyoo seera yakkaa fi bulchiinsa sirna haqaa yakka galmeessisuu danda’utti qophaa’ee fi diriiree jira, raawwiin isaa rakkoo haa qabaatuyyuu malee.

Bulchiinsa sirna haqaa yakka keessatti murtiin adabbii yakkaa fi tarkaanfileen biroo fudhataman akkaataa qajeeltoowwan seera yakkaa fi adabbiitiin hojiirra oolfamuu yoo batan bu’aan argamu haqa hawaasaa, miidhamtootaa fi sirreeffamtoota seeraa irratti rakkoo guddaa uuma. Adabbii fi tarkaanfileen biroo murtii balleessummaa hordofuun fudhataman hundumtuu kaayyoo seera yakkaa fi keessumaa kaayyoo adabbii yakkaa biyya tokkoo ilaalcha keessa galchuun kan hin raawwatamne yoo ta’e, bulchiinsi sirna haqaa yakkaa biyyattii galma gahuu hin danda’u. Kanaafuu, adabbiin yakkamtoota irratti murtaa’u gochaa yakka isaan raawwatan wajjin kan wal-madaaluu, walfakkina kan qabu, gama hundaan tilmaamamuu kan danda’uu fi qaamolee murtii kennan irratti itti gaafatamummaa kan hordofsiisu ta’uu qaba.

Adabbii fi tarkaanfiiwwan biroo dhimma yakkaa ilaalchisee goosota yakka irratti hunda’udhaan akkamitti murta’uu akka qaban seera yakka keenya jalatti yoo ka’amees seera irraa dabuun hogguu murta’an fi raawwataman ni mul’ata. Kanaaf tumaaleen seera yakka adabbii fi tarkaaniiwwan biroo ilaallatan gama kanaan maal akka fakkaatan, rakkoowwan seeraa fi hojimaata manneen murtii keessa jiran xiinxaluun, mariin gabbisuun kallattii fuulduraa kaa’uun barbaachisaa ta’ee mul’ata.

Akka waliigalaatti kaayyoon moojulii kanaa S/Y keessatti tumaalee adabbii fi tarkaanfiiwwan biroo ilaallatan hunda irratti hubannoo kennuu osoo hin ta’in, rakkoowwan yaada seeraa, akkaataa itti hiikaman fi raawwii tumaalee muraasa kanneeniin walqabatan fi baay’inaan mul’atan addaan baasuun kallattii furmaata kaa’uu dha. Leenjiin kun yeroo murtii adabbii fi tarkaanfiiwwan biroo kennamu dhimmoota akkamii irratti hundaa’uu akka qabuu fi  rakkoolee hojii irratti mul’achaa jiran xiinxaluun furmaata (kallattii) gara fuulduraa maal ta’uu akka qabu agarsiisuun fooyya’iinsa sirna haqaa Naannoo keenyaatiif  kan kaayyeffate dha. 

Caasseffamni moojuulii kanaa boqonnaa sadiitti kan qoqqoodame yoo ta’u boqonnaan jalqabaa yaada waliigala adabbii fi tarkaanfiiwwan biroo kan ibsu ta’ee seenaa guddina adabbii fi qajeeltoowwan bu’uraa adabbii yakka yeroo har’aa kana bal’inaan argaman maal akka fakkaatan; akkasumas, kaayyoon adabbii qabu maalfaa akka ta’an ni ilaala.

የኦሮሞ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ (ኦፌዴን) ምክትል ሊቀመንበርና የኢትዮጵያ ፌደራላዊ ዴሞክራሲያዊ መድረክ ስራ አስፈፃሚ የነበሩት “ህጋዊ የፖለቲካ ፓርቲን ሽፋን በማድረግ  የአሸባሪ ቡድን የሆነው ኦነግ አባል ሆነዋል” በሚል ክስ ተመስርቶባቸው የ8 ዓመት እሥር የተበየነባቸው ሲሆን፤ ይግባኝ ጠይቀው እስሩ ወደ 5 ዓመት ዝቅ ተደርጎላቸዋል፡፡

ከ5 ዓመቱ የእስር ጊዜ ውስጥም 3ቱን ዓመት በመጨረሳቸው በአመክሮ ይፈቱ ዘንድ ለማረሚያ ቤቱ ያመለከቱ ሲሆን ማረሚያ ቤቱም ‹አመክሮ መስጠትም አለመስጠትም መብታችን ነው›  በማለት እስከአሁን ሊፈታቸው አልቻለም፡፡ ይህም ብዙ ጥያቄዎችን አስነስቷል፡፡

አንዳንድ ህጋዊ ሁኔታዎች ስለጉዳዩ፡

አመክሮ ምንደር ነው?

ሌላውን ትርጉም ትተን የኢትዮጵያ የወንጀል ሕግ ‹በተወሰነ ጊዜ በአመክሮ መፈታት› በሚለው ክፍል በተለይም በአንቀፅ 202 እንደደነገገው፡

"ተቀጭው ከተወሰነበት የእስራት ጊዜ ከሶስት እጅ ሁለቱን እጅ ወይም ፍርዱ የእድሜ ልክ እስራት ሲሆን ሀያ ዓመት በፈፀመ ጊዜ አግባብ ባለው አካል ወይም በጥፋተኛው አሳሳቢነት ጥፋተኛውን ከቅጣቱ ነፃ ያወጣዋል፡፡"

ይህም ማለት አመክሮ 2/3ኛውን የቅጣት ጊዜውን የጨረሰ ታራሚ ከእስር የሚፈታበት አሰራር ነው፡፡ 

አመክሮ ለማግኝት ምን መስፈርት ማሟላት ያስፈልጋል?

የኢትዮጵያ የወንጀል ሕግ ከላይ በጠቀስነው አንቀፅ 202 ላይ አመክሮ ለማግኝት አንድ እስረኛ ማሟላት የሚያስፈልገውን መስፈርቶች ይዘረዝራል፡፡ ይህም፡

- ‹ታራሚው በስራ ጠባዩ የተረጋገጠ መሻሻል አሳይቶ እንደሆነ…›

- ‹ካሳ የመክፈል ግዴታ ተጥሎበት ከነበረና ካሳውን መክፈሉ የተረጋገጠ እንደሆነ…›

- ‹አመሉና ጠባዩ መልካም አኗኗር ለመኖር የሚያስችለውና በአመክሮ መፈታቱ መልካም ውጤት ሊያስገኝ ይችላል ተብሎ የታመነ እንደሆነ..›

ነው ብሎ ይደነግጋል፡፡

ማረሚያ ቤት ወይስ ፍርድ ቤት?

ታራሚን በአመክሮ የመልቀቅ የመጨረሻው ስልጣን የፍርድ ቤት፡፡ ነገር ግን ጉዳዩን ማረሚያ ቤቱ በራሱ ተነሳሽነት ወይም በታራሚው አሳሳቢነት ለፍርድ ቤት ሲያቀርብ ነው ፍርድ ቤቱ ውሳኔ የሚሰጠው፡፡ እዚህ ላይ ማረሚያ ቤቱ ትልቁን ስልጣን ይዞ እናገኛለን፡፡ ማረሚያ ቤቱ ለፍርድ ቤት ማቅረብ ካልፈለገ ሊተወው የሚችልበት አግባብ አለ ማለት ነው፡፡ ነገር ግን ማረሚያ ቤቱ በሕግ ስር ያለ አካል እንደመሆኑ መጠን በወንጀል ሕጉ አንቀፅ 202 ላይ የተቀመጡ መስፈርቶችን ላሟላ ታራሚ አመክሮ ሊከለክል አይችልም - የታራሚው መብት ነውና!

በቀለ ገርባስ?

አቶ በቀለ ገርባ ከተፈረደባቸው የአምስት ዓመት እስር ውስጥ 2/3ኛውን ወይም 3 ዓመት የሚሆነውን ጨርሰው የአመክሮ ጥያቄያቸው በማረሚያ ቤቱ በኩል ለፍርድ ቤት እንዲቀርብላቸው ቢጠይቁም ማረሚያ ቤቱ  ‹አመክሮ መስጠትም አለመስጠትም መብታችን ነው› የሚል መልስ እንደሰጣቸው ተሰምቷል፡፡ 

1ኛ. አመክሮ መስጠት የማረሚያ ቤት መብት ሳይሆን ግዴታም ጭምር ነው፡፡ መስፈርቱን ያሟላ ታራሚ አመክሮ የማግኝት መብት ያለው መሆኑ በሌላ በኩል አመክሮ ሰጭውን አካል ላይ ግዴታ ይጥላልና፡፡

2ኛ ሌላው አቶ በቀለ ገርባ መስፈርቱን አሟልተዋል ወይስ አላሟሉም የሚለው ጥያቄ ነው፡፡ 2/3ኛውን የእስር ጊዜ መጨረስ የሚለውን Objective መስፈርት እንዳሟሉ ግልፅ ሲሆን፡፡ ችግሩ የተፈጠረው Subjective መስፈርቱ ጋር በተያያዘ ነው፡፡ ይህም ማለት በእስር ወቅት መልካም ፀባይ አሳይተዋል ወይስ አላሳዩም የሚለው ጥያቄ ነው፡፡ አንድ ታራሚ በእስር ወቅት ለመልካም ፀባይ ተቃራኒ የሆኑ ነገሮችን ካሳየ የቅጣት ማስጠንቀቂያ ከመፃፍ እስከ ብቻውን ማሰር (Solitary Confinement) ድረስ ያሉ እርምጃዎች በማረሚያ ቤቱ ሊወሰዱበት ይችላሉ፡፡

 አቶ በቀለ ገርባ ከፀባያቸው ጋር በተያያዘ ምንም አይነት ቅጣት ያልተወሰደባቸው ከመሆኑም ሌላ መልካም ፀባይ እንዳሳዩ ከማረሚያ ቤቱ እንደተነገራቸው ራሳቸው ገልፀዋል፡፡ በቀለ ገርባ ምም መስፈር አሟልተዋል ማለት ነው፡፡ ታዲያ ምን ይሆን አቶ በቀለን በአመክሮ ከመፈታት ያገዳቸው?

አንዳንድ ነገሮች...

ባለው አካሄድ አብዛኛው ታራሚዎች በአመክሮ ይፈታል፡፡ ከሌባ እስከ ሙሰኛ፡፡ High Profile በሆኑ ክሶች የተከሰሱ ሰዎች ሳይቀሩ በአመክሮ ሲፈቱ እንደነበር እናስታውሳለን ለምሳሌ ቴዲ አፍሮ 24 ወራት ተፈርዶበት 16 ወራትን ጨርሶ በአመክሮ ተፈቷል፡፡ አቶ አሰፋ አብርሃ 9 ዓመት ተፈርዶባቸው ሰባት ዓመታት ታስረው ከብዙ ውዝግብ በኋላ በአመክሮ ተፈተዋል፡፡ በሌላ በኩል በቅንጅት ክስ ስር ተከሰው የነበሩት አቶ ዳንኤል በቀለና አቶ ነፃነት ደምሴ 30 ወራት የተፈረደባቸው ሲሆን 20 ወራትን በእስር አሳልፈው አመክሮ ቢጠይቁም ማረሚያ ቤቱ ‹ፍርዳችሁን ጨርሳችሁ ውጡ› በሚል ምክንያት አመክሮ ከልክሏቸው ነበር፡፡ 

እንግዲህ አቶ በቀለ ገርባ በሕጉ የተቀመጠውን መስፈርት አሟልተው እያለ በአመክሮ የመፈታት መብታቸው አልተከበረም ወይም ማረሚያ ቤቱ ግዴታውን ሊወጣ አልፈለገም!

Seerrii yakkaa meeshaa dudhaalee hawaasa tokko (adda addaa) kan calaqisiisuu fi tarkaanfachiisuu dha. Yakkii yeroo kamiyyuu hawaasa keessatti uummamuu kan danda’u waan ta’eef kanaan wal-qabate adabbii yakkamtoota irratti fudhatamuun isaa waan haafu miti. Kana taanaan akkaata murtiin adabbii ittiin murtaa’u waliin wal qabatee qabxiilee ka’uu qaban keessaa kaayyoon seera yakka nageenyafi tasgabbii hawaasa eeguuf akka meeshatti kan gargaaru ta’uu isaati. Hawaasicha kan eeguus yakkii akka hin raawwatamne ittisuun yoo ta’uu, kanas karaa ittin galmaan gahu keessaa tokko adabbiidha. Raawwattoonni yakka adabamuun isaanii, yakka biraa raawwachuu irraa akka of qusatan kan isaan taasisuu yommuu ta’u, darbees namoota yakka raawwataniifis akeekkachiisa ta’a.

Gama yakkoota muraasaatiin adabbiin hidhaa yookiin du’aa kan raawwatamu yoo ta’es yaadni inni duraa balleessitoonni yeroodhaaf ykn itti fufinsaan hawaasa irratti yakka akka hin raawwanne ittisuudha.  Akkas yommuu ta’us, adabbii du’aa irraa kan hafe balleessitoonni adabbiin hidhaa umurii guutuu itti murta’e yoo ta’anillee adabbii isaanii otoo hin fixiin korooraan gadi lakkifamuu ni danda’u. Gama yakkoota tokko tokkootiinis murtiin adabbii otoo hin kennamiin yookiin adabbiin yoo murta’es otoo hin raawwatamiin balleessitoonni daangaadhaan gadi lakkifamu ni danda’u. Kunis balleessitoonni jireenya nagaa akka gaggeessan kan taasisu yoo ta’uu; seerrii yakkiichaa balleessitoonni badii isaaniirraa akka barataniif iddoo ol’aanaa kennuu isaa agarsiisa.

Seeronni yakkaa biyyoota adda addaa adabbiilee gocha yakkaa rawwatamu hordofani dhufan kan of-keessatti kaa’an yoo ta’ellee adabbii hangam, gochafi yakkamaa akkamiitiif murtaa’u akka qabu jalamuranii hin kaa’ani. Seeronni yakka kun Abbootii Seeraatiif aangoo adabbii murtessuu bal’aa ta’ee kan kennaan waan ta’eef gochaafi yakkamaa wal-fakkaatu irratti adabbii gara garaa yeroo murtaa’u qabatamaan mul’achaa turera.  

Rakkoo kanarraa kan ka’ee adabbii yakkamtoota irratti kennamu sirrii fi kan wal-fakkaatu gochuudhaaf /dhimmoota walfakkaatan irratti adabbii walfakkaata karaa itti murteessan mijeessuuf/ Manni Murtii Waliigalaa Federaalaa Qajeelfama Adabbii Itoophiyaa 1/2002 baasudhaan Caamsaa Bara 2002 irraa ka’ee hojiitti galamee jira. Haata’u malee qajeelfamni kun rakkoo adda addaatiif kan saaxilamee ta’uu isaa hojii keessatti waan hubatameef gama tokkoon rakkoolee qabatamaan mul’atan kana furuudhaaf, karaa biraatiin immoo yakkoota muraasa sadarkaa fi gulantaa hin baaneef sadarkaa fi gulantaa baasuun barbaachiisaa ta’uun isaa waan itti amanameef qajeelfamni dur ture fooya’ee akka bahu taasifameera.  Kaayyyoon moojuuli kun qabus qajeelfama adabbii haaraa bahe kana beeksiisun hojii irraa olmaa isaatiif deegarsa barabaachisu hunda gochuudha.

Caasseffamni moojulii kanaa boqonnaa Sadiitti kan qoqqoodame yoo ta’uu boqonnaa tokkoffaa keessatti waa’ee adabbii akka waliigalaatti kan ilaalamu ta’e walitti dhufeenya adabbii fi bulchiinsii sirna haqaa qaban, murtessuu adabbii bu’aa qabeessa gochuudhaaf seeroota fi imaammata biyya keenya keessatti diriiran ni ilaalamu. Kanamalees adabbii murtessuu wajjiin wal-qabatee muuxannoowwan biyyoota adda addaa maal akka fakkaatu ni ilaalamu. Boqonnaa Lamaffaa keessatti qajeeltoowwan adabbii seera yakka Itoophiyaa, rakkowwaan qajeelfama adabbii Itoophiyaa 1/2002 keessatti mul’atan fi dhimootni waligalaa qajeelfama adabbii isaa haaraa keessatti hammataman kan ilaalaman ta’a. Kanamalees yakkoota qajeelfama adabbii kanaan sadarkaa fi gulantaan baheef keessaa kanneen qajeelfama adabbii 1/2002 keessatti sadarkaan baheef qajeelfama isa haaraa keessatti akka fooyya’an taasifaman boqonnaa kana jalatti haammatamaniiru. Boqonnaa sadaffaan guutumaan guutuutti yakkoota haaraa sadarkaan isaaniif qopha’ee irratti kan xiyeefate yommuu ta’u, waa’ee sababoota adabbii cimsaniifi salphisan boqonnaa kana jalatti gadifageenyaan xiinxalameera.Kunis leenjifamtoonni yakkoota sadarkaan baheefi hin banee addaan baasuun bu’uura qajeelfamiichaatiin akkamitti gara hojiitti jijjiru akka danda’amu hubannoo guutuu ta’e akka horatan ni taasisa.

ፕሬዝደንቱ የስልጣን ጊዜአቸውን ጨርሰው ከሥልጣን ሊወርዱ የወራት ወይም የቀናት ዕድሜ ነው የቀራቸው። ከሥልጣን ከመውረዳቸው በፊት ግን ለወደፊት ሕይወታቸው ገንዘብ ለመሰብሰብ የሚያስችላቸው አንድ አጋጣሚ ከፊታቸው ተደቅኗል። ይህ በሚሊዮን የሚቆጠር ዶላር የሚያስገኝ አጋጣሚ አሁን ባላቸው የፕሬዝዳንትነት ስልጣን ሊያደርጉት የሚችሉት ነገር ነው። ይህ አጋጣሚ “ፕሬዝደንታዊ ይቅርታ” (Presidential pardon) ነው። እስረኛው ይህንን ይቅርታ አግኝቶ ከእስር ከተፈታ የሚከፍለው ገንዘብ እጅግ ብዙ በመሆኑ በሥልጣን ደላላዎች (Power brokers) አማካኝነት ገንዘቡን ተቀብሎ የይቅርታ ሰነዶቹ ላይ ፈረመ።

ከላይ ያነበባችሁት ታሪክ ሕግ ነክ ልብወለዶችን በመፃፍ የሚታወቀው John Grisham የተባለው ደራሲ “The Broker” በተሰኘው መፅሃፉ ውስጥ ከፃፈው ታሪክ በአጭሩ የተቀነጨበውን ነው። ደራሲው ይህንን ሲፅፍ ለመነሻነት ይሆኑት ዘንድ የተለያዩ ሁኔታዎችን ግምት ውስጥ አስገብቶ ነው። ከነዚህ ሁኔታዎች አንዱ የአሜሪካ ፕሬዝደንቶች ይቅርታ ይሸጣሉ ተብሎ በተለያየ ጊዜ የተነገረው ነገር ነው። በተለያዩ ትልልቅ የወንጀል ጉዳዮች ተከሰው የተፈረደባቸው እና እስር ላይ ያሉ የግዙፍ ኩባንያዎች ባለቤቶች እና ስራ አስኪያጆች እንዲሁም ሌሎች ጠቃሚ ሰዎች እና ባለሀብቶች ደግሞ የዚህ የይቅርታ ንግድ ተጠቃሚዎች ናቸው። ከዚህ በፊት የነበረውን አሰራር ስንመለከት ደግሞ ፕሬዝዳንቶቹ የይቅርታ ውሳኔ የሚሰጡት የስልጣን ዘመናቸው ማምሻ ላይ ነው።

ይህንንም ለማስረዳት የተለያዩ ስታቲስቲክሶች የሚጠቀሱ ሲሆን ከነዚህም ውስጥ ፕሬዝዳንት ቢል ክሊንተን ሌላ ማናቸውም ዲሞክራት ፕሬዝደንት ካደረገው ይቅርታ ሁሉ የሚልቅ ይቅርታዎች አድረዋል፤ በቁጥር ሲቀመጥም ለ450 ሰዎች ይቅርታ አድርገዋል (ከነዚህ ውስጥ 140ዎቹ ሙሉ ይቅርታ ያገኙ ሲሆኑ የተቀሩት ከተለያዩ ቅድመ ሁኔታዎች ጋር የተደረጉ ናቸው)። ይሀንን ያደረጉት ደግሞ በመጨረሻዋ የስልጣን ቀናቸው እ.ኤ.አ. መስከረም 20 ቀን 2001 ላይ ነው። የነዚህን የይቅርታ ውሳኔዎች እንዲያጣሩ ሁለት የተለያዩ የፌዴራል ዓቃብያነ ሕግ ተሹመው ፕሬዝደንት ክሊንተንን ነፃ ናቸው የሚል ውሳኔ አቅርበዋል። ይሁን እንጂ ኋላ ላይ እ.ኤ.አ. 2006 ላይ የፖለቲካ እና የፍትህ አካላት ባለሥልጣናትን የሞራል ደረጃ ማሳደግ ላይ የሚሰራ Judicial Watch የተባለ ቡድን የፕሬዝደንት ቢል ክሊንተን ባለቤት የሂላሪ ክሊንተን ወንድም የሆነው ቶኒ ሮድሃም በነዚያ የመጨረሻ ቀናት ከተደረጉት ይቅርታዎች ከአንዱ 107,000 (አንድ መቶ ሰባት ሺህ) የአሜሪካን ዶላር ተቀብሏል በማለት እንዲከሰስለት ለአሜሪካ የፍትህ ቢሮ አመልክቶ ነበር።

ለዚህ ጽሁፍ መነሻ የሆነኝ በቅርቡ በማህበራዊ ሚዲያዎች ላይ የኦሮሞ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ (ኦፌዴን) ም/ሊቀመንበርና የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ መድረክ ስራ አስፈፃሚ የነበሩት አቶ በቀለ ገርባ የእስር ጊዜያቸውን ጨርሰው አልተፈቱም በሚል የተሰራጨው ዜና ነው። አቶ በቀለ ገርባ “ሕጋዊ የፖለቲካ ፓርቲን ሽፋን በማድረግ የአሸባሪ ቡድን የሆነው ኦነግ አባል ሆነዋል” የሚል ክስ ቀርቦባቸው በክሱም ጥፋተኛ ተብለው የተወሰነባቸውን የ8 ዓመት እስራት በይግባኝ ወደ 5 ዓመት እስራት አስቀይረው ነበር። ከዚህ የእስር ጊዜ ውስጥም ሶስቱን አመት ጨርሰው በአመክሮ ይፈቱ ዘንድ ያቀረቡት ጥያቄ «ተገቢውን» መልስ ባለማግኘቱ በማህበራዊ ሚዲያዎች የተለያዩ ጥያቄዎች ሲቀርቡ ተስተውሏል። አቶ በቀለ ገርባ ለምን ከእስር አልተፈቱም? መፈታትስ ነበረባቸው? ለነዚህ ጥያቄዎች ምላሹን ከሃገራችን ህግጋት እንመልከት።

በአመክሮ የመለቀቅ ሥነሥርዓት

ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በተለያዩ ርዕሰ-ጉዳዮች ላይ የሚወጡ ሕጎች ተከሳሽ የተከሰሰበትን ወንጀል ያመነ ከሆነ ወይም ስለተፈፀመው ድርጊት ስለተባባሪዎቹ ሚና ጠቃሚ መረጃ ከሰጠ ከፍርድ ውሳኔ በፊት ሥልጣን ያለው ክፍል ከክሱ ነፃ ሊያደርገው እንደሚችል ደንግገው ይታያሉ፡፡ በተለይ ድንበር ተሻጋሪ ወንጀሎችን ለመከላከል ሥራ ላይ የዋሉ ስምምነቶችና ተቀባይነት ያገኙ መግለጫዎች በተደራጁ ወንጀሎች ዙሪያ የሚወጡ ሕጎች በተባባሪዎች ላይ በቂ መረጃ የሚሰጥ ተከሳሽን ከክሱ ነፃ የሚደረግበትን ሥርዐት ሊዘረጉ እንደሚገባ ያመለክታል፡፡ እነዚህን መሰል ድንጋጌዎች በወንጀል በቀረበ ክስ ላይ ጥፋተኝነትን ማመንና (Plea of guilt) ለፍርድ ሂደቱ ተባባሪ ሆኖ መገኘት ከወንጀል ተጠያቂነት ነፃ እስከመሆን ሊደርስ የሚችል የቅጣት ቅናሽ እንደሚያስገኝ የሚያሳዩ ሲሆኑ በሌሎች ሀገሮች በስፋት የሚሠራበትን የጥፋተኝነት ድርድር “Plea bargain” ጽንሰ ሃሳብ የሚያንፀባርቁ ናቸው ማለት ይቻላል፡፡

በኮመን ሎው የሕግ ሥርዐት ውስጥ ለሚዘወተሩ የሕግ መርሆዎች የተሟላ ትርጉም በማስቀመጥ የሚታወቀው ብላክስ የሕግ መዝገበ ቃላት የጥፋተኝነት ድርድርን በሚከተለው ሁኔታ ተርጉሞታል፡፡

Plea bargains is the Process by which the accused and the prosecutor a criminal case workout a mutually satisfactory disposition of the case subject to court approval; it involves the defendants pleading guilty to a lesser offence or to only one or some of the courts of a multi-count indictment in return for a lighter sentence then that possible for a graver charge.

ይህ ወደ አማረኛ ሲመለስ

የጥፋተኝነት ድርድር ማለት ተከሳሹና ዐቃቤ ሕጉ በተከሳሹ ላይ የቀረበው የወንጀል ጉዳይ ሁለቱንም በሚስማማ /በሚጠቅም/ መንገድ ፍፃሜ እንዲያገኝ የሚደራደሩበት ሂደት ሲሆን በሁለቱ መካከል የተደረሰው ስምምነት በፍርድ ቤት የሚፀድቅ ሆኖ ተከሳሹ /ከቀረቡት ክሶች ውስጥ/ ቀላል በሆነው ወንጀል ጥፋተኛ መሆኑን በማመን የሚቀጣበት እና ከከባዱ ወንጀል ነፃ የሚሆንበትን ወይም የተከሰሰበት ከባድ ወንጀል ሲያስቀጣው ከሚችለው ባነሰ ቅጣት ለመቀጣት ሲል ከአንድ ድርጊት ከመነጩ ክሶች ውስጥ አንዱን ወይም ከፊሎቹን መፈፀሙን በማመን የሚቀጣበትን ሁኔታ የሚጠቀልል ነው የሚል ግርድፍ ትርጉም ይኖረዋል፡፡

Introduction

Like many other countries around the globe, Ethiopia has embraced ICTs and ICT based services as key enabler for social and economic development in the country. Various efforts are also underway to significantly increase Internet connectivity speeds and access. But greater bandwidth will not only mean faster and better internet access but also faster and better means to launch cyber-attacks and opens more opportunities for criminals to exploit naïve users.

In this article I will try to explore the efforts and initiatives being made by the government in fighting cybercrime from three cyberspace governance perspectives namely cyber security-related policies and strategies, legislative frameworks, and institutional arrangements. I will also provide some recommendations on what the government should do so that appropriate plans and measures can be implemented to a safer and secure Ethiopia. 

1. Information Revolution and the New Form of Crime: Cybercrime

The dawn of the information age was proclaimed in 1991 by Alvin Toffler in his book The Third Wave. In this book, Alvin Toffler pointed out the history of the world to date can largely be portrayed as three waves namely the agricultural wave, the industrial wave and the information wave. The world is now at “the third wave” and owing to the revolution in information technology and this ‘third wave’ is called as information age. 

1.  ተከሳሽ በሌለበት የወንጀል ክስ ስለመስማት (Trial in absentia) ፅንሰ ሃሳብ

ተከሳሽ በሌለበት የወንጀል ክስ መስማት (Trial in absentia) ማለት ተከሳሹ በወንጀል ክሱ በፍርድ ቤት ጉዳዩ በመታየት ላይ የሚገኝ ቢሆንም ተከሳሹ ግን በአካል በፍርድ ቤት ሳይገኝ ጉዳዩ በሌለበት በመታየት ላይ የሚገኝ ማለት ነው፡፡ ይህ አይነቱ የህግ ስረዓት በተለያዩ ሃገሮች የሚተገበር ሲሆን በእኛም ሃገር በወንጀል ሥነሥርዓት ህጉ እና በመገናኛ ብዙሃን የመረጃ ነፃነት አዋጅ ቁጥር 590/2000 ላይ በልዩ ሁኔታ ተደንግጎ ይገኛል፡፡ ተከሳሽ በሌለበት የወንጀል ክስ መስማት ተገቢነቱ መታየት ያለበት ከወንጀል ህጉ አላማ፤ ከፍትህ እና ከሰብዓዊ መብት አንፃር ነው፡፡

2.  ተከሳሽ በሌለበት የወንጀል ክስ መስማት ያለው ጠቀሜታ እና ጉዳት

የወንጀል ክስ በሚሰማበት ወቅት የተከሳሽ በፍ/ቤት መገኘት ብዙ አይነት ጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡ በፍ/ቤት በመገኘትም ተከሳሽ ሙሉ መብቶቹ እንዲከበሩ እና ማንኛውም አይነት የተከሳሽ መብቶች እንዳይታለፍ ማድረግ ይችላል፡፡ በዚህም ሳያበቃ በወንጀል ፍትህ አስተዳደሩ ላይ እውነታውን ከማውጣጣት አንፃር ፋይዳ አለው፡፡ ተከሳሽ በሌለበት የሚታይ ጉዳይ የአንድ ወገንን ማስረጃ ብቻ የሚመዘንበት በመሆኑ ጥፋተኛ የመባል እድልን የሚያሰፋ በመሆኑ ያለጥፋት የሚቀጡ ሰዎችን ሊያበዛ ይችላል፡፡

በሌላ መልኩ ደግሞ ተከሳሽ በሌለበት የወንጀል ክስ መስማት ተከሳሽን በመጠበቅ ሊጠፋ የሚችለውን ጊዜ በመቀነስ አፋጣኝ የፍትህ ስርዓት እንዲኖር ያደርጋል፡፡ ተከሳሽን በመጠበቅ ሊጠፋ ይችል የነበረውን የማስረጃ መሳሳት ይቀንሳል፡፡